रेशन कार्ड संबंधित संपूर्ण माहिती भाग २ 

रेशन कार्ड (शिधापत्रिका) हे भारतातील, विशेषतः महाराष्ट्रातील करोडो कुटुंबांसाठी केवळ एक कागदपत्र नाही, तर तो त्यांच्या अन्नसुरक्षेचा आधारस्तंभ आहे. सार्वजनिक वितरण प्रणाली (Public Distribution System - PDS) अंतर्गत, सरकार या कार्डाद्वारे गरीब आणि गरजू कुटुंबांना सवलतीच्या दरात किंवा मोफत अन्नधान्य पुरवते. मात्र, बदलत्या नियमांनुसार आणि तंत्रज्ञानाच्या वाढत्या वापरामुळे रेशन कार्ड प्रणालीत मोठे बदल होत आहेत. अनेक अपात्र लाभार्थी या योजनेचा गैरफायदा घेत असल्याचे निदर्शनास आल्याने सरकार अधिक कठोर पावले उचलत आहे. यामुळे, काही लोकांची रेशन कार्डे बंद किंवा रद्द केली जात आहेत.

या लेखात, आपण सविस्तरपणे जाणून घेणार आहोत की

 

कोणाचे रेशन कार्ड बंद होऊ शकते? 

ई-केवायसी (e-KYC) पूर्ण कशी करावी?

ई-केवायसी स्टेटस कसे तपासावे?

रेशन मिळण्याची प्रक्रिया काय आहे?

 

आरसी (RC) नंबर म्हणजे काय? 

कोणत्या कार्डधारकाला किती धान्य मिळते? 

आपल्याला मिळालेले धान्य कसे तपासावे?

आता 'या' कारणांमुळे रेशन कार्ड होणार बंद!

रेशन कार्ड बंद होण्यामागची मुख्य कारणे ही सरकारच्या नियमांनुसार लाभार्थ्यांची पात्रता तपासणे हे आहे.रेशन व्यवस्थेत पारदर्शकता राहण्यासाठी आणि पात्र लाभार्थ्यांनाच योजनेचा लाभ मिळावा यासाठी काही नवीन नियम व निकष लागू केले आहेत. या नियमांचे पालन न करणाऱ्या किंवा अपात्र ठरणाऱ्या व्यक्तींची रेशन कार्डे रद्द केली जात आहेत. 

खालील प्रमुख कारणांमुळे आपले रेशन कार्ड बंद होऊ शकते

सलग सहा महिने धान्य न उचलणे

रेशन कार्डधारकाने सलग सहा महिने  धान्य रास्त भाव दुकानातून घेतले नाही, तर सरकार अशा कार्डधारकांना 'निष्क्रिय' लाभार्थी मानते.अशावेळी, सरकार हे कार्ड रद्द करू शकते जेणेकरून खऱ्या गरजूंना संधी मिळेल.अशा लाभार्थ्यांची पडताळणी केली जाते आणि ते पात्र नसल्यास त्यांचे नाव यादीतून काढले जावू शकते. 

ई-केवायसी (e-KYC) पूर्ण न करणे

रेशन कार्ड प्रणालीतील गैरव्यवहार रोखण्यासाठी सरकारने सर्व लाभार्थ्यांसाठी ई-केवायसी (e-KYC) करणे अनिवार्य केले आहे. कुटुंबातील प्रत्येक सदस्याचे आधार कार्ड त्यांच्या रेशन कार्डशी लिंक करणे आणि बायोमेट्रिक (अंगठ्याचा ठसा) पडताळणी करणे आवश्यक आहे. ज्यांनी ही प्रक्रिया अंतिम मुदतीत पूर्ण केली नाही, त्यांचे रेशन कार्ड बंद होणार आहे यासाठी अंतिम तारखेच्या आत ई-केवायसी (e-KYC) करणे अनिवार्य आहे. 

दुबार किंवा बनावट रेशन कार्ड

एकाच व्यक्तीच्या नावे अनेक ठिकाणी रेशन कार्ड असतात किंवा बनावट कागदपत्रांच्या आधारे रेशन कार्ड मिळवतात हा कायद्याने गुन्हा आहे. तपासणीत असे प्रकार आढळून आल्यास, सर्व संबंधित रेशन कार्डे त्वरित रद्द केली जातात आणि कायदेशीर कारवाई केली जाऊ शकते.

रेशन कसे मिळते?- वितरण प्रक्रिया

रेशन मिळण्याची पद्धत आता पूर्वीपेक्षा अधिक पारदर्शक आणि तंत्रज्ञानावर आधारित झाली आहे. 'वन नेशन, वन रेशन कार्ड' योजनेमुळे लाभार्थी देशातील कोणत्याही रास्त भाव दुकानातून (Fair Price Shop) धान्य घेऊ शकतो. ही प्रक्रिया खालीलप्रमाणे चालते. 

ई-पॉस (e-PoS) मशीन

प्रत्येक रास्त भाव दुकानात आता ई-पॉस (Electronic Point of Sale) मशीन द्वारे लाभार्थ्याची ओळख पटवली जाते आणि त्याला धान्य दिले जाते.

बायोमेट्रिक ओळख - अंगठ्याचा ठसा

धान्य घेण्यासाठी लाभार्थ्याला दुकानात स्वतः जावे लागते किंवा कुटुंबातील ज्या सदस्याचे नाव कार्डवर आहे आणि ज्याचे आधार सीडिंग झाले आहे, तो सदस्य जाऊ शकतो. तिथे ई-पॉस मशीनवर लाभार्थ्याला आपला अंगठा लावून ओळख पटवावी लागते. काही ठिकाणी डोळ्यांच्या बाहुलीचे स्कॅनिंग (IRIS Scan) करण्याची सोय देखील उपलब्ध आहे.

कोणाला किती धान्य मिळते?

पिवळे रेशन कार्ड (अंत्योदय अन्न योजना - AAY आणि बीपीएल) अंत्योदय अन्न योजना (AAY) अंतर्गत येणाऱ्या कुटुंबांना प्रति कुटुंब दरमहा ३५ किलो धान्य मिळते.

केशरी रेशन कार्ड (प्राधान्य कुटुंब योजना - PHH) प्राधान्य कुटुंबातील प्रत्येक व्यक्तीला दरमहा ५ किलो धान्य मिळते.

पांढरे (शुभ्र) रेशन कार्ड या कार्डधारकांना सरकारकडून सवलतीच्या दरात अन्नधान्य मिळत नाही. या कार्डचा वापर प्रामुख्याने ओळखपत्र आणि पत्त्याचा पुरावा म्हणून केला जातो.

पिवळे रेशन कार्ड (अंत्योदय अन्न योजना - AAY आणि बीपीएल) व केशरी रेशन कार्ड (प्राधान्य कुटुंब योजना - PHH) या कार्डधारकांनाही केंद्र सरकारच्या घोषणेनुसार डिसेंबर २०२८ पर्यंत धान्य मोफत मिळत आहे.

 धान्य मिळाले ते कसे तपासायचे?

आपल्याला रेशन मिळाले आहे की नाही, आपल्या कार्डवर किती धान्य मंजूर झाले आहे, हे तपासणे आता खूप सोपे झाले आहे. यासाठी महाराष्ट्र सरकारने ऑनलाइन सुविधा उपलब्ध करून दिली आहे.

तपासण्याची पद्धत:

सर्वप्रथम  mahaepos.gov.in या वेबसाइटवर जा.

'आरसी डिटेल्स' (RC Details) निवडा

वेबसाइटच्या डाव्या बाजूला 'RC Details' नावाचा पर्याय दिसेल, त्यावर क्लिक करा.

आता उघडलेल्या पेजवर, तुमचा १२-अंकी रेशन कार्ड (RC) नंबर टाका आणि 'Submit' बटणावर क्लिक करा.

सबमिट करताच, तुमच्या रेशन कार्डची संपूर्ण माहिती दिसेल.

यात कुटुंबातील सदस्यांची नावे, त्यांना महिन्यासाठी मंजूर झालेले धान्य आणि त्यांनी ते उचलले आहे की नाही, याचा तपशील दिसेल.

इथे तुम्ही मागील काही महिन्यांचे व्यवहार (transactions) सुद्धा तपासू शकता.

आरसी (RC) नंबर म्हणजे काय?

'आरसी नंबर' (RC Number) म्हणजेच 'रेशन कार्ड नंबर'. हा एक १२-अंकी विशिष्ट ओळख क्रमांक असतो जो प्रत्येक रेशन कार्ड धारकाला दिला जातो.याला SRC (State Ration Card) नंबर असेही म्हटले जाते.हा क्रमांक रेशन कार्डच्या ऑनलाइन व्यवस्थापन प्रणालीसाठी (Ration Card Management System - RCMS) खूप महत्त्वाचा आहे.

'मेरा रेशन' (Mera Ration) वापरण्यासाठी आणि 'वन नेशन, वन रेशन कार्ड' योजनेचा लाभ घेण्यासाठी हा नंबर आवश्यक आहे.हा नंबर असणाऱ्यांच रेशन कार्ड धारकांना धान्य मिळते.

ई-केवायसी (e-KYC) पूर्ण कशी करावी? 

ई-केवायसी करण्यासाठी तुम्ही ऑनलाइन किंवा ऑफलाइन दोन्ही पद्धती वापरू शकता.

रेशन कार्डसाठी ई-केवायसी (e-KYC) करणे आता अनिवार्य झाले आहे, जेणेकरून सार्वजनिक वितरण प्रणालीचा (PDS) लाभ फक्त पात्र लोकांनाच मिळावा. ई-केवायसी करण्यासाठी तुम्ही ऑनलाइन किंवा ऑफलाइन दोन्ही पद्धती वापरू शकता.

ऑनलाइन ई-केवायसी प्रक्रिया

ऑनलाइन ई-केवायसी करण्यासाठी तुम्ही तुमच्या स्मार्टफोनवर 'Mera KYC' ॲप वरून पूर्ण करू शकतो.

'Mera KYC' आणि 'Aadhaar FaceRD' हे दोन ॲप Google Play Store वरून डाउनलोड करा.

Mera KYC ॲप उघडा आणि तुमचे लोकेशन निवडा.

तुमचा १२-अंकी आधार क्रमांक टाका आणि कॅप्चा कोड भरा.

तुमच्या आधारशी लिंक असलेल्या मोबाइल नंबरवर एक OTP (One-Time Password) येईल. तो OTP एंटर करा.

आता तुमची आधार माहिती स्क्रीनवर दिसेल.

'Face E-KYC' पर्याय निवडून कॅमेरासमोर तुमचा फोटो काढा आणि सबमिट करा.

ही प्रक्रिया पूर्ण झाल्यावर तुमची ई-केवायसी काही दिवसात अपडेट होईल.

ऑफलाइन ई-केवायसी प्रक्रिया

जर तुम्हाला ऑनलाइन प्रक्रिया करणे शक्य नसेल, तर तुम्ही रेशन दुकानात जाऊन ऑफलाइन पद्धतीनेही ई-केवायसी करू शकता.

तुमचे आधार कार्ड आणि रेशन कार्ड घेऊन जवळच्या कोणत्याही रेशन दुकानात जा.

दुकानदाराला ई-केवायसी करण्यासाठी विनंती करा.

दुकानदार त्यांच्याकडील ई-पॉस (e-POS) मशीनवर तुमचा आधार नंबर टाकून तुमचे  बायोमेट्रिक ( बोटांचे ठसे) पडताळणी करतील.

बायोमेट्रिक पडताळणी यशस्वी झाल्यावर तुमची ई-केवायसी पूर्ण होईल.

या साठी तुमचे आधार कार्ड अपडेट असणे गरजेचे आहे. 

रेशन कार्डसाठी ई-केवायसी (e-KYC) करणे आता अनिवार्य झाले आहे, जेणेकरून सार्वजनिक वितरण प्रणालीचा (PDS) लाभ फक्त पात्र लोकांनाच मिळावा. ई-केवायसी करण्यासाठी तुम्ही ऑनलाइन किंवा ऑफलाइन दोन्ही पद्धती वापरू शकता.

ई-केवायसी स्टेटस कसे तपासावे?

तुम्ही तुमच्या ई-केवायसीची स्थिती घरबसल्या मोबाईल ॲप मधून ऑनलाइन तपासू शकता.

मोबाईल मध्ये  'Mera Ration' ॲप इन्स्टोल करून ॲप वर जा.

'Check Status' किंवा 'Aadhaar Seeding Status' या पर्यायावर क्लिक करा.

तुमचा आधार किंवा रेशन कार्ड नंबर टाकून तुम्ही स्थिती तपासू शकता.

तुमची ई-केवायसी दिलेल्या वेळेत पूर्ण करणे खूप महत्त्वाचे आहे, कारण ती पूर्ण न झाल्यास तुमचे रेशन बंद होऊ शकते. त्यामुळे सरकारने दिलेल्या अंतिम मुदतीपूर्वी ही प्रक्रिया पूर्ण करा.

तक्रार कुठे कराल?

जर दुकानदार तुम्हाला कमी धान्य देत असेल, धान्य देण्यास नकार देत असेल किंवा तुमच्याशी गैरवर्तन करत असेल, तर तुम्ही त्याची तक्रार करू शकता.

तक्रार करण्यासाठी टोल-फ्री क्रमांक: 1800-22-4950 किंवा 1967 या नि:शुल्क क्रमांकावर संपर्क साधा.

तसेच ऑनलाइन तक्रार करण्यासाठी : mahafood.gov.in या वेबसाइटवर तक्रार निवारण प्रणाली उपलब्ध आहे.