बांधकाम कामगार नोंदणी, योजना आणि फायदे भाग- १

 

बांधकाम कामगार

नोंदणी, योजना आणि फायदे भाग- १

 

हा ब्लॉग तुम्हाला 'बांधकाम कामगार' म्हणजे नक्की कोण, बांधकाम कामगार कल्याणकारी मंडळ' (MahaBOCW) या मंडळाकडे नोंदणी कशी करायची, शासनाच्या विविध योजना कोणत्या आहेत आणि त्यांचे अगणित फायदे कसे मिळवायचे, याबद्दल सखोल आणि सर्वसमावेशक माहिती देईल. तुम्ही स्वतः बांधकाम कामगार असाल किंवा या क्षेत्राशी संबंधित असाल, तर हा लेख तुमच्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचा ठरू शकतो.

आपल्या शहरांची आणि गावांची बदलती रूपरेखा, उंच इमारती, रुंद रस्ते,शाळा, हॉस्पिटल्स,धरणे, रेल्वे, आणि भक्कम पूल या सर्वांच्या निर्मितीमागे लाखो बांधकाम कामगारांचे अथक परिश्रम आणि घाम दडलेला असतो. ऊन, वारा, पाऊस यांची पर्वा न करता, हे कामगार देशाच्या प्रगतीचा पाया रचत असतात. मात्र, असंघटित क्षेत्रात काम करत असल्यामुळे अनेकदा त्यांचे जीवनमान अस्थिर आणि असुरक्षित असते. याच बांधकाम कामगारांना सामाजिक आणि आर्थिक सुरक्षा प्रदान करण्याच्या उदात्त हेतूने महाराष्ट्र शासनाने 'महाराष्ट्र इमारत व इतर बांधकाम कामगार कल्याणकारी मंडळ' (MahaBOCW) स्थापन केले आहे. या मंडळाच्या माध्यमातून बांधकाम कामगारांसाठी विविध कल्याणकारी योजना राबवल्या जातात.

 

बांधकाम कामगार म्हणजे कोण? (Who is a Construction Worker?)

 

बांधकाम कामगार म्हणजे असे लोक जे प्रत्यक्ष बांधकाम क्षेत्रात काम करतात. 'इमारत व इतर बांधकाम कामगार (रोजगार नियमन व सेवाशर्ती) अधिनियम, १९९६' "Building and Other Construction Workers (Regulation of Employment and Conditions of Service) Act, 1996" आणि "Building and Other Construction Workers Welfare Cess Act, 1996" नुसार, बांधकाम कामगार म्हणजे अशी कोणतीही व्यक्ती जी कुशल, अर्ध-कुशल किंवा अकुशल शारीरिक किंवा तांत्रिक काम करते आणि इमारती किंवा इतर बांधकाम प्रकल्पांवर काम करते. या कायद्याची व्याप्ती मोठी असून यात अनेक प्रकारच्या कामांचा समावेश होतो.

 

बांधकाम कामाचे स्वरूप:

 

इमारत बांधकाम: इमारतींचे बांधकाम, दुरुस्ती, देखभाल, किंवा पाडकाम.

 

रस्ते आणि पायाभूत सुविधा: रस्ते, पदपथ, पूल, बोगदे, धरणे, कालवे, जलवाहिन्या यांचे बांधकाम.

 

दळणवळण: रेल्वे, ट्रामवे, विमानतळ, टेलिग्राफ, टेलिफोन आणि रेडिओ-टेलिव्हिजन संबंधित टॉवर्सचे बांधकाम.

 

विद्युत काम: वीज निर्मिती, पारेषण आणि वितरण संबंधित कामे.

 

विशेष कामगार: गवंडी, सुतार, लोहार, फिटर, वायरमन, प्लंबर, पेंटर, वेल्डर, सेंट्रिंग कामगार, दगड फोडणारे, मातीकाम करणारे, आणि इतर अनेक.

 

कायद्यानुसार, खालील प्रकारची कामे करणाऱ्या व्यक्तींना "बांधकाम व इतर कामगार" (Construction Worker) म्हणतात –

 

इमारत बांधणे, पाडणे किंवा दुरुस्ती करणे

 

रस्ते, पूल, बोगदे, धरणे, कालवे, रेल्वे मार्ग

 

शाळा, हॉस्पिटल्स, कारखाने, कार्यालये

 

विजेच्या लाईन्स टाकणे, पाणीपुरवठा यंत्रणा

 

विटा, सिमेंट, लोखंड, लाकूड, दगड यांचं काम

 

थोडक्यात, बांधकामाच्या ठिकाणी प्रत्यक्ष शारीरिक किंवा तांत्रिक काम करणारी प्रत्येक व्यक्ती ही 'बांधकाम कामगार' या व्याख्येत येते. व्यवस्थापकीय किंवा प्रशासकीय पदांवर काम करणाऱ्या व्यक्तींचा यात समावेश होत नाही.

   

बांधकाम कामगार नोंदणी प्रक्रिया

 

बांधकाम कामगारचे काम कष्टाचे आणि अनेकदा धोक्याचे असते. त्यांच्या हिताचे रक्षण करण्यासाठी महाराष्ट्र सरकारने 'महाराष्ट्र इमारत व इतर बांधकाम कामगार कल्याणकारी मंडळ' (Maharashtra Building and Other Construction Workers Welfare Board - MahaBOCW) स्थापन केले आहे.शासनाच्या कल्याणकारी योजनांचा लाभ घेण्यासाठी प्रत्येक बांधकाम कामगाराने 'महाराष्ट्र इमारत व इतर बांधकाम कामगार कल्याणकारी मंडळ' (MahaBOCW) कडे नोंदणी करणे अनिवार्य आहे. नोंदणी प्रक्रिया अत्यंत सोपी असून ती ऑनलाइन आणि ऑफलाइन दोन्ही पद्धतींनी करता येते.

 

नोंदणीसाठी पात्रता निकष

 

वय: अर्जदाराचे वय १८ ते ६० वर्षांच्या दरम्यान असावे.

कामाचा अनुभव: अर्जदाराने मागील १२ महिन्यांत ९० दिवसांपेक्षा जास्त काळ बांधकाम कामगार म्हणून काम केलेले असावे.

त्यासाठी मालक/कंत्राटदार/काम देणारा याची साक्ष किंवा प्रमाणपत्र असणे.

रहिवासी: अर्जदार हा महाराष्ट्र राज्याचा रहिवासी असावा.

  

नोंदणीसाठी आवश्यक कागदपत्रे:

 

नोंदणी प्रक्रिया करण्यासाठी खालील कागदपत्रे तयार ठेवावीत.

 

वयाचा पुरावा: जन्म प्रमाणपत्र, शाळा सोडल्याचा दाखला, किंवा आधार कार्ड.

 

ओळखपत्र: आधारकार्ड / मतदार ओळखपत्र / राशनकार्ड

रहिवासाचा पुरावा: आधार कार्ड, रेशन कार्ड.

 

९० दिवस काम केल्याचे प्रमाणपत्र: हे प्रमाणपत्र अत्यंत महत्त्वाचे आहे.(कंत्राटदाराचे प्रमाणपत्र, नियोक्त्याचे पत्र, श्रमिक नोंद)

 

ग्रामीण भागासाठी:

ग्रामसेवक किंवा ग्रामविकास अधिकारी यांनी दिलेला दाखला.

 

शहरी भागासाठी:

महानगरपालिका/नगरपालिकेचे अधिकारी किंवा संबंधित ठेकेदार/विकासक (Developer) यांनी दिलेला दाखला.

 

पासपोर्ट आकाराचा १ फोटो

 

बँक पासबुकची प्रत: योजनांचे आर्थिक लाभ थेट बँक खात्यात जमा होतात, त्यामुळे बँक खात्याचा तपशील आवश्यक आहे.

 

स्वयं-घोषणापत्र (Self-Declaration Form): मंडळाच्या वेबसाइटवर याचा नमुना उपलब्ध आहे.

 

आधार संमती पत्र (Aadhaar Consent Form).

  

नोंदणी प्रक्रिया: ऑनलाइन पद्धत (Step-by-Step Online Registration)

 

आता आपण बांधकाम कामगार नोंदणी घरबसल्या करू शकता.

 

पायरी १: अधिकृत वेबसाइटला भेट द्या

 

प्रथम महाराष्ट्र बांधकाम कामगार कल्याणकारी मंडळाच्या अधिकृत वेबसाइटवर जा: https://mahabocw.in/

 

पायरी २: कामगार नोंदणी पर्याय निवडा

 

वेबसाइटच्या मुख्य पृष्ठावर, 'Construction Worker: Registration' किंवा 'कामगार नोंदणी' या पर्यायावर क्लिक करा.

 

पायरी ३: पात्रता तपासा

 

एक नवीन पृष्ठ उघडेल जिथे तुम्हाला तुमचे वय, ९० दिवसांच्या कामाचा अनुभव आणि रहिवासी तपशील भरून तुमची पात्रता तपासावी लागेल. 'Check Eligibility' बटणावर क्लिक करा.

 

पायरी ४: आधार आणि मोबाईल क्रमांक टाका

 

पात्रता सिद्ध झाल्यावर, तुमचा आधार कार्ड क्रमांक आणि चालू मोबाईल क्रमांक टाकून 'Proceed to Form' वर क्लिक करा. तुमच्या मोबाईलवर एक OTP (One Time Password) येईल, तो नमूद करा.

  

पायरी ५: नोंदणी अर्ज भरा

 

आता तुमच्यासमोर नोंदणी अर्ज उघडेल. यामध्ये खालील माहिती काळजीपूर्वक भरा:

 

वैयक्तिक माहिती: नाव, वडिलांचे/पतीचे नाव, आडनाव, लिंग, जन्मतारीख.

 

पत्ता: आधार कार्डनुसार संपूर्ण पत्ता, जिल्हा, तालुका, गाव/शहर.

 

कौटुंबिक माहिती: कुटुंबातील सदस्यांची नावे (आई-वडील, पती/पत्नी, आणि पहिली दोन मुले) आणि त्यांचे तपशील.

 

बँकेचा तपशील: बँकेचे नाव, शाखेचे नाव, खाते क्रमांक आणि IFSC कोड.

 

९० दिवसांच्या कामाच्या प्रमाणपत्राचा तपशील: प्रमाणपत्र कोणी दिले (उदा. ग्रामसेवक, ठेकेदार) आणि त्याचा तपशील.

 

पायरी ६: कागदपत्रे अपलोड करा

 

वर नमूद केलेली सर्व आवश्यक कागदपत्रे (आधार कार्ड, रहिवासी पुरावा, ९० दिवसांचे प्रमाणपत्र, फोटो इ.) स्कॅन करून अपलोड करा.

 

पायरी ७: अर्ज जतन (Save) करा आणि पडताळणीसाठी तारीख निवडा

 

सर्व माहिती भरून आणि कागदपत्रे अपलोड झाल्यावर अर्ज 'Save' करा. त्यानंतर, मूळ कागदपत्रांच्या पडताळणीसाठी तुमच्या सोयीनुसार जवळचे सुविधा केंद्र आणि भेटीची तारीख व वेळ निवडा.

 

पायरी ८: कागदपत्र पडताळणी

 

निवडलेल्या दिवशी आणि वेळी, सर्व मूळ कागदपत्रांसह सुविधा केंद्रावर उपस्थित रहा. तेथील अधिकारी तुमच्या कागदपत्रांची पडताळणी करतील. पडताळणी यशस्वी झाल्यावर तुमची नोंदणी प्रक्रिया पूर्ण होईल.

  

ऑफलाइन पद्धत (Offline Registration) नोंदणी प्रक्रिया:

 

ज्या कामगारांना ऑनलाइन प्रक्रिया करणे शक्य नाही, ते ऑफलाइन पद्धतीने देखील नोंदणी करू शकतात.

 

अर्ज मिळवा: तुमच्या जिल्ह्यातील किंवा तालुक्यातील कामगार सुविधा केंद्राला भेट देऊन नोंदणी अर्ज (फॉर्म V) मिळवा.

 

अर्ज भरा: अर्जात विचारलेली सर्व माहिती अचूकपणे भरा.

 

कागदपत्रे जोडा: आवश्यक कागदपत्रांच्या प्रती (Xerox) अर्जासोबत जोडा.

 

अर्ज सादर करा: भरलेला अर्ज आणि कागदपत्रे त्याच सुविधा केंद्रात जमा करा.

 

पावती मिळवा: अर्ज जमा केल्यावर तुम्हाला एक पावती दिली जाईल, जी भविष्यातील संदर्भासाठी जपून ठेवावी.

  

 

पुढील भागात काय?

नोंदणी तर झाली, पण खरी मजा तर पुढे आहे!  तुमच्या आणि तुमच्या कुटुंबासाठी काय दडलंय?

 

भाग २ - बांधकाम कामगार योजना: शिक्षण, आरोग्य ते घरकुलापर्यंत, ३२+ योजनांची माहिती!

 

मुलांच्या शिक्षणासाठी ₹१ लाखांपर्यंत, घर बांधायला ₹२ लाखांपर्यंत, मुलीच्या लग्नासाठी ₹५१,०००, आरोग्य विमा आणि ३२ हून अधिक योजनांची सविस्तर माहिती आम्ही घेऊन येत आहोत आमच्या दुसऱ्या भागात. तोपर्यंत नोंदणीची तयारी सुरू करा!

 

तुम्हाला या लेखमालेबद्दल काही प्रश्न असतील किंवा तुम्ही अजून कोणत्या विषयावर माहिती घेऊ इच्छिता, हे आम्हाला कमेंट्समध्ये नक्की कळवा.

   

विविध विषयांवरील अशाच माहितीपूर्ण आणि उपयुक्त लेखांसाठी, तसेच पुढील भागाच्या अपडेटसाठी आमच्या ब्लॉगला आजच फॉलो करा आणि सबस्क्राईब करा!