बांधकाम कामगार - योजना व त्याचा लाभ. भाग - २

बांधकाम कामगार योजना व त्याचा लाभ भाग २

 

पहिला भाग – सारांश

 

बांधकाम कामगार म्हणजे रस्ते, पूल, इमारती, धरणं, वीज प्रकल्प इ. कामात मजुरी करणारे लोक.

 

पात्रता : वय १८ ते ६० वर्षे आणि मागील १२ महिन्यांत किमान ९० दिवस काम केलेलं असणे.

 

नोंदणीसाठी आवश्यक कागदपत्रं : आधारकार्ड/ओळखपत्र, पत्ता पुरावा, बँक पासबुक, फोटो, कामाचा पुरावा.

 

नोंदणी प्रक्रिया : मंडळाच्या कार्यालयात किंवा ऑनलाईन अर्ज करून ओळखपत्र मिळते.

 

नोंदणी दरवर्षी नूतनीकरण करणे बंधनकारक आहे.

 

थोडक्यात, नोंदणी हीच कामगारांच्या हक्कांची दारं उघडणारी पहिली पायरी आहे.

 

बांधकाम कामगार योजना व त्याचा लाभ

बांधकाम कामगारांचे सुरक्षाकवच

बांधकाम कामगार कल्याणकारी मंडळाच्या प्रमुख योजना आणि त्यांचे तपशील

 

नोंदणीकृत बांधकाम कामगारांना आणि त्यांच्या कुटुंबाला एक सुरक्षित आणि उज्ज्वल भविष्य देण्यासाठी मंडळ विविध प्रकारच्या कल्याणकारी योजना राबवते. या योजनांचे मुख्यत्वे चार भागांत वर्गीकरण करता येते:

 

सामाजिक सुरक्षा योजना (Social Security Schemes)

शैक्षणिक योजना (Educational Schemes)

आरोग्यविषयक योजना (Health Schemes)

आर्थिक सहाय्य योजना (Financial Assistance Schemes)

चला तर मग प्रत्येक योजनेबद्दल सविस्तर माहिती घेऊया.

 

सामाजिक सुरक्षा योजना (Social Security Schemes)

 

स्वतःच्या पहिल्या विवाहासाठी अर्थसहाय्य: नोंदणीकृत कामगाराच्या पहिल्या विवाहासाठी ₹३०,००० चे आर्थिक सहाय्य दिले जाते.

 

प्रधानमंत्री श्रम योगी मानधन योजना: या पेन्शन योजनेअंतर्गत, कामगाराला वयाच्या ६० वर्षांनंतर दरमहा ₹३,००० पेन्शन मिळते.

 

प्रधानमंत्री सुरक्षा विमा योजना आणि जीवन ज्योती विमा योजना: या योजनांतर्गत कामगारांना अपघात आणि जीवन विमा संरक्षण मिळते.

 

अवजारे खरेदीसाठी अर्थसहाय्य: बांधकामासाठी आवश्यक अवजारे/हत्यारे खरेदी करण्यासाठी प्रत्येक तीन वर्षांतून एकदा ₹५,००० पर्यंतचे अर्थसहाय्य दिले जाते.

 

सुरक्षा संच (Safety Kit) वाटप: यामध्ये कामगारांच्या सुरक्षेसाठी हेल्मेट, सेफ्टी शूज, सेफ्टी हार्नेस बेल्ट, इअर प्लग, मास्क, सेफ्टी गॉगल्स, सेफ्टी ग्लोव्हज आणि रिफ्लेक्टिव्ह जॅकेट अशा वस्तूंचा समावेश असतो.

 

अत्यावश्यक वस्तू संच (Essential Kit) वाटप: या संचामध्ये पत्र्याची पेटी, चटई, धान्य साठवण्याची कोठी (२५ किलो आणि २२ किलो), बेडशीट, चादर, ब्लँकेट आणि पाणी फिल्टर अशा जीवनावश्यक वस्तूंचा समावेश असतो.

 

शैक्षणिक योजना (Educational Schemes)

कामगारांच्या मुलांना शिक्षणाची उत्तम संधी मिळावी आणि त्यांनी प्रगती करावी, यासाठी मंडळ भरीव आर्थिक मदत करते. हे सर्व लाभ पहिल्या दोन पाल्यांसाठी उपलब्ध आहेत.

 

इयत्ता १ ली ते ७ वी: प्रतिवर्षी ₹२,५००

 

इयत्ता ८ वी ते १० वी: प्रतिवर्षी ₹५,००० (किमान ७५% उपस्थिती आवश्यक)

 

इयत्ता १० वी आणि १२ वी: परीक्षेत ५०% किंवा अधिक गुण मिळाल्यास ₹१०,०००

 

इयत्ता ११ वी आणि १२ वी: प्रति शैक्षणिक वर्षी ₹१०,०००

 

पदवी अभ्यासक्रम (Graduation): प्रतिवर्षी ₹२०,०००

 

पदविका (Diploma): शासनमान्य पदविकेसाठी प्रतिवर्षी ₹२०,०००

 

पदव्युत्तर पदवी (Post-Graduation): प्रतिवर्षी ₹२५,०००

 

अभियांत्रिकी पदवी (Engineering): प्रतिवर्षी ₹६०,००० (कामगाराची पत्नी किंवा पती यांनाही लागू)

 

वैद्यकीय पदवी (Medical): प्रतिवर्षी ₹१,००,००० (कामगाराची पत्नी किंवा पती यांनाही लागू)

 

MS-CIT शिक्षण: संगणक शिक्षणासाठी लागणाऱ्या MS-CIT कोर्सच्या शुल्काची प्रतिपूर्ती.

   

आरोग्यविषयक योजना (Health Schemes)

बांधकाम कामगार आणि त्यांच्या कुटुंबाचे आरोग्य जपण्यासाठी या योजना अत्यंत महत्त्वाच्या आहेत.

गंभीर आजारांसाठी मदत: हृदयविकार, कॅन्सर यांसारख्या गंभीर आजारांवर उपचार घेण्यासाठी आर्थिक मदत दिली जाते.

 

सामान्य आरोग्य तपासणी: नियमित आरोग्य तपासणीसाठी मदत.

 

आयुष्यमान भारत प्रधानमंत्री जन आरोग्य योजना: या योजनेमध्ये कामगारांना ५ लाखांपर्यंतचे आरोग्य विमा संरक्षण मिळते.

 

नैसर्गिक मृत्यू मदत: कामगाराचा नैसर्गिक मृत्यू झाल्यास कुटुंबाला आर्थिक मदत मिळते.

 

महात्मा ज्योतिबा फुले जन आरोग्य योजना: या योजनेअंतर्गत नोंदणीकृत कामगार आणि त्यांच्या कुटुंबाला गंभीर आजारांवर उपचारासाठी पूर्णपणे निःशुल्क आणि गुणवत्तापूर्ण वैद्यकीय सेवा मिळते.

 

प्रसूती सहाय्य: नोंदणीकृत महिला कामगाराला किंवा कामगाराच्या पत्नीला पहिल्या दोन प्रसूतीसाठी आर्थिक मदत दिली जाते.

 

नैसर्गिक प्रसूती (Normal Delivery): ₹१५,०००

 

शस्त्रक्रियेद्वारे प्रसूती (Caesarean Delivery): ₹२०,०००

 

गंभीर आजारांवरील उपचारांसाठी सहाय्य: हृदय शस्त्रक्रिया, किडनी प्रत्यारोपण, कर्करोग अशा गंभीर आजारांवरील उपचारांसाठी ₹१,००,००० पर्यंतचे अर्थसहाय्य.

 

अपंगत्व आल्यास अर्थसहाय्य: कामावर असताना अपघात होऊन ७५% किंवा त्याहून अधिक कायमचे अपंगत्व आल्यास ₹२,००,००० चे अर्थसहाय्य.

 

कुटुंब नियोजन शस्त्रक्रिया: नोंदणीकृत कामगाराने किंवा त्याच्या पत्नीने पहिल्या मुलीनंतर कुटुंब नियोजन शस्त्रक्रिया केल्यास, त्या मुलीच्या नावावर ₹१,००,००० ची मुदत ठेव (Fixed Deposit) केली जाते, जी तिला वयाच्या १८ व्या वर्षी मिळते.

   

आर्थिक सहाय्य योजना (Financial Assistance Schemes)

अटल बांधकाम कामगार आवास योजना (घरकुल योजना): नोंदणीकृत कामगारांना स्वतःचे पक्के घर बांधण्यासाठी किंवा खरेदी करण्यासाठी अर्थसहाय्य दिले जाते.

 

ग्रामीण भागासाठी: ₹१.५० लक्ष अनुदान.

 

शहरी भागासाठी: ₹२ लक्ष अनुदान.

 

नोंदणीकृत कामगाराच्या मुलीच्या विवाहासाठी अर्थसहाय्य: कामगाराच्या पहिल्या दोन मुलींपैकी एका मुलीच्या लग्नासाठी ₹५१,००० ची आर्थिक मदत दिली जाते.

 

अपघाती मृत्यू झाल्यास: कामाच्या ठिकाणी अपघातात मृत्यू झाल्यास कायदेशीर वारसाला ₹५,००,००० ची मदत.

 

नैसर्गिक मृत्यू झाल्यास: कामगाराचा नैसर्गिक मृत्यू झाल्यास ₹२,००,००० ची मदत.

 

अंत्यविधीसाठी अर्थसहाय्य: कामगाराच्या मृत्यूनंतर अंत्यविधीसाठी ₹१०,००० ची तातडीची मदत.

 

विधवा पत्नी/विधुर पतीसाठी पेन्शन: कामगाराच्या मृत्यूनंतर त्याच्या विधवा पत्नीला किंवा स्त्री कामगाराच्या विधुर पतीला ५ वर्षांसाठी दरवर्षी ₹२४,००० पेन्शन (प्रतिवर्षी अर्ज करणे आवश्यक).

 

या योजनांमुळे बांधकाम कामगारांचे जीवनमान सुधारते.

 

आर्थिक स्थिरता: अचानक उद्भवणाऱ्या वैद्यकीय खर्चासाठी किंवा आपत्कालीन परिस्थितीत त्यांना आर्थिक मदत मिळते.

 

शिक्षणाचे फायदे: त्यांच्या मुलांना चांगल्या शिक्षणाची संधी मिळते, ज्यामुळे त्यांच्या पुढील पिढीचे भविष्य सुरक्षित होते.

 

सुरक्षितता: सुरक्षा किटमुळे कामाच्या ठिकाणी होणाऱ्या अपघातांचे प्रमाण कमी होते.

 

सामाजिक सन्मान: त्यांना समाजाकडून एक प्रकारचा सामाजिक सन्मान आणि सुरक्षा मिळते.

  

योजनांच्या लाभासाठी अर्ज कसा करावा?

बांधकाम कामगार म्हणून नोंदणी झाली की, तुम्ही विविध योजनांच्या लाभासाठी अर्ज करू शकता. ही प्रक्रिया देखील ऑनलाइन आहे.

 

MahaBOCW वेबसाइटवर लॉग इन करा: https://mahabocw.in/ या वेबसाइटवर जाऊन 'Construction Worker: Profile Login' या पर्यायावर क्लिक करा. तुमचा आधार क्रमांक आणि नोंदणीकृत मोबाईल क्रमांक टाकून OTP द्वारे लॉग इन करा.

 

'Apply Online for Claim' निवडा: तुमच्या प्रोफाइल डॅशबोर्डवर, 'Apply Online for Claim' किंवा 'दाव्यासाठी ऑनलाईन अर्ज करा' हा पर्याय निवडा.

 

योजना निवडा: तुमच्यासमोर विविध योजनांची यादी दिसेल. तुम्हाला ज्या योजनेसाठी अर्ज करायचा आहे, ती निवडा (उदा. शैक्षणिक, आरोग्य, आर्थिक).

 

अर्ज भरा आणि कागदपत्रे अपलोड करा: निवडलेल्या योजनेचा अर्ज उघडेल. त्यातील माहिती भरा आणि योजनेसाठी आवश्यक असलेली विशिष्ट कागदपत्रे

 

(उदा. शैक्षणिक योजनेसाठी बोनाफाईड सर्टिफिकेट, गुणपत्रिका; विवाह योजनेसाठी विवाह नोंदणी प्रमाणपत्र) अपलोड करा.

 

अर्ज सादर करा: अर्ज पूर्ण भरून आणि कागदपत्रे जोडून तो ऑनलाइन सादर (Submit) करा.

 

पडताळणी आणि लाभ: तुमच्या अर्जाची आणि कागदपत्रांची मंडळाद्वारे पडताळणी केली जाईल आणि अर्ज मंजूर झाल्यावर लाभाची रक्कम थेट तुमच्या बँक खात्यात जमा केली जाईल.

   

नोंदणीचे नूतनीकरण (Registration Renewal)

 

बांधकाम कामगार म्हणून केलेली नोंदणी सक्रिय Active ठेवणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे, कारण केवळ सक्रिय Active  सदस्यांनाच योजनांचा लाभ मिळतो. नोंदणीचे दरवर्षी नूतनीकरण (Renewal) करणे आवश्यक आहे.

 

नूतनीकरण प्रक्रिया

 

नूतनीकरणाची प्रक्रिया ऑनलाइन असून ती नोंदणी प्रक्रियेप्रमाणेच सोपी आहे.

 

MahaBOCW पोर्टलवर लॉग इन करून 'Construction Worker Online Renewal' हा पर्याय निवडावा.

 

नूतनीकरणासाठी सर्वात महत्त्वाचे कागदपत्र म्हणजे तुम्ही अजूनही बांधकाम क्षेत्रात कार्यरत आहात हे सिद्ध करण्यासाठी नवीन ९० दिवसांचे कामाचे प्रमाणपत्र अपलोड करणे.

 

पूर्वीप्रमाणेच, कागदपत्रे अपलोड करून पडताळणीसाठी भेटीची वेळ घ्यावी लागते.

 

बांधकाम कामगार यांच्या समोर असलेली आव्हाने

 

अनेकांना नोंदणीची माहितीच नाही

कंत्राटदार प्रमाणपत्र देण्यास टाळाटाळ करतात

नूतनीकरण विसरल्यामुळे लाभ थांबतात

अर्जाची प्रक्रिया वेळखाऊ

भ्रष्टाचार आणि मध्यस्थांमुळे कामगार फसतात

   

कामगारांनी घ्यावयाची काळजी

 

नोंदणी जरूर करा – ओळखपत्राशिवाय योजना मिळत नाहीत

नूतनीकरण वेळेवर करा

सर्व कागदपत्रांच्या प्रती जतन ठेवा

संघटित व्हा – कामगार संघटना हक्क मिळवण्यात मदत करतात

   

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)

 

प्र.१ : नोंदणी कुठे करायची?

उ. आपल्या जिल्ह्यातील बांधकाम व इतर कामगार कल्याण मंडळ कार्यालयात किंवा ऑनलाईन.

 

प्र.२ : मी दोन महिने बांधकाम, नंतर दुसऱ्या कामात आहे. तरी मी पात्र आहे का?

उ. हो, मागील १२ महिन्यांत ९० दिवस बांधकाम क्षेत्रात काम केलं असेल तर पात्र.

 

प्र.३ : नूतनीकरण विसरलो तर?

उ. लाभ मिळणार नाहीत, पण पुन्हा नूतनीकरण करून घेता येते.

 

प्र.४ : महिलांसाठी कोणत्या योजना आहेत?

उ. प्रसूती सहाय्य, मुलींच्या विवाहासाठी अनुदान, शिष्यवृत्ती, विधवा पेन्शन.

 

बांधकाम कामगार कल्याणकारी योजना ही असंघटित क्षेत्रातील कामगारांसाठी एक आशेचा किरण आहे. शिक्षण, आरोग्य, सामाजिक सुरक्षा आणि आर्थिक स्थैर्य या सर्वच योजना कामगारांना आणि त्यांच्या कुटुंबाला एक मजबूत आधार देते.

 

प्रत्येक पात्र बांधकाम कामगाराने आपली नोंदणी करून या योजनांचा पुरेपूर फायदा घेणे आवश्यक आहे. ही केवळ एक सरकारी योजना नाही, तर तुमच्या कष्टाचा आणि घामाचा सन्मान आहे.

 वाचकहो,

बांधकाम कामगारांविषयीचा हा माहितीपूर्ण लेख तुम्हाला नक्कीच उपयुक्त ठरेल अशी आमची खात्री आहे.

✅ नोंदणी म्हणजे काय ते समजलं…

✅ योजना आणि त्याचा लाभ कसा घ्यायचा तेही समजलं…

👉तुमच्या कुटुंबातील, मित्रपरिवारातील किंवा ओळखीतील प्रत्येक बांधकाम कामगारापर्यंत ही माहिती पोहोचवा.

👉 अशाच प्रकारच्या उपयुक्त, वेगळ्या आणि माहितीपूर्ण लेखांसाठी आमचा ब्लॉग Follow करा.

👉 रोज नवे अपडेट्स, सरकारी योजना, शिक्षण, आरोग्य आणि सामाजिक घडामोडींची माहिती मिळवा.

आजच नोंदणी करा, आपले हक्क मिळवा आणि आपल्या कुटुंबाचे भविष्य सुरक्षित करा. अधिक माहितीसाठी, तुमच्या जवळच्या कामगार सुविधा केंद्राला भेट द्या किंवा https://mahabocw.in/ या अधिकृत संकेतस्थळाला भेट द्या.