पावसाळ्यातील रोगराई डेंग्यू-मलेरियापासून बचावाचे उपाय

 पावसाळ्यातील रोगराई

डेंग्यू-मलेरियापासून बचावाचे उपाय

पावसाळा म्हणजे थंड हवामान, हिरवळ, गारवा आणि नवजीवनाचा ऋतू. पण या सौंदर्याच्या पाठीमागे एक गंभीर वास्तव दडलेले असते – रोगराईचे सावट.या काळात वातावरणातील वाढलेली आर्द्रता आणि ठिकठिकाणी साचणारे पाणी हे अनेक प्रकारच्या जिवाणू, विषाणू आणि विशेषतः डासांच्या वाढीसाठी एक आदर्श परिस्थिती निर्माण करते. सततचा पाऊस, साचलेले पाणी, ओलसर वातावरण यामुळे डेंग्यू, मलेरिया, चिकनगुनिया, लेप्टोस्पायरोसिस यांसारख्या संसर्गजन्य आजारांना खतपाणी मिळते. विशेषतः डेंग्यू आणि मलेरिया या दोन्ही आजारांचा फैलाव मोठ्या प्रमाणावर होतो आणि योग्य काळजी न घेतल्यास जीवघेणे ठरू शकतात.

या काळात डेंग्यू, मलेरिया, चिकनगुनिया, लेप्टोस्पायरोसिस, टायफॉइड, कावीळ आणि गॅस्ट्रो यांसारख्या आजारांचा प्रादुर्भाव मोठ्या प्रमाणात वाढतो. या आजारांची लक्षणे, कारणे आणि त्यांपासून बचाव करण्याचे उपाय यांची माहिती असणे अत्यंत आवश्यक आहे. जर आपण योग्य वेळी योग्य काळजी घेतली नाही, तर हा आनंददायी वाटणारा पावसाळा गंभीर आरोग्य समस्यांचे कारण बनू शकतो. या लेखात, आपण पावसाळ्यातील रोगराई, विशेषतः डेंग्यू आणि मलेरिया यांसारख्या गंभीर आजारांवर सविस्तर चर्चा करणार आहोत. आपण या आजारांची कारणे, लक्षणे, निदान, उपचार आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे त्यांच्यापासून बचाव करण्यासाठीचे शास्त्रीय, घरगुती आणि सामाजिक उपाय जाणून घेणार आहोत. हा लेख केवळ माहिती देणारा नसून, तो आपल्याला आणि आपल्या कुटुंबाला या पावसाळ्यात सुरक्षित आणि निरोगी ठेवण्यासाठी एक संपूर्ण मार्गदर्शक ठरेल. चला, तर मग या आरोग्यदायी प्रवासाला सुरुवात करूया.

पावसाळ्यात आजार का वाढतात?

पावसाळ्यात रोगराई वाढण्यामागे काही विशिष्ट वैज्ञानिक कारणे आहेत. ही कारणे समजून घेतल्यास आपल्याला प्रतिबंधात्मक उपाययोजना करणे सोपे जाते.

डासांची पैदास (Mosquito Breeding):

पावसाळ्यातील सर्वात मोठी समस्या म्हणजे डासांची वाढ. डेंग्यू, मलेरिया आणि चिकनगुनिया यांसारखे आजार डासांमार्फत पसरतात. पावसाळ्यात ठिकठिकाणी पाणी साचते - जसे की खड्डे, टायर, नारळाच्या करवंट्या, घराच्या छतावर साचलेले पाणी, फुलदाण्या आणि कूलरमधील पाणी. हे साचलेले पाणी, विशेषतः स्वच्छ पाणी, डेंग्यूच्या 'एडीस इजिप्ती' डासांसाठी अंडी घालण्याचे उत्तम ठिकाण असते. तर, मलेरियाचे 'ॲनोफिलिस' डास घाण आणि स्वच्छ अशा दोन्ही प्रकारच्या साचलेल्या पाण्यात वाढतात. या काळात हवेत आर्द्रता जास्त असल्याने डासांचे जीवनचक्र वेगाने पूर्ण होते आणि त्यांची संख्या झपाट्याने वाढते.

पाणी आणि अन्नाचे दूषितीकरण (Water and Food Contamination):

पावसाळ्यात पिण्याच्या पाण्याचे स्रोत दूषित होण्याचा धोका सर्वाधिक असतो. पावसाचे पाणी जमिनीवरून वाहताना आपल्यासोबत कचरा, घाण आणि मलनिःसारण वाहिन्यांमधील अशुद्धी घेऊन जाते. हे पाणी अनेकदा पिण्याच्या पाण्याच्या पाईपलाईनमध्ये किंवा जलाशयांमध्ये मिसळते. यामुळे पाणी दूषित होते आणि टायफॉइड, कॉलरा, गॅस्ट्रो (अतिसार), कावीळ (Hepatitis A and E) यांसारख्या जलजन्य (Water-borne) आजारांचा धोका वाढतो. तसेच, या काळात वातावरणातील आर्द्रतेमुळे कापलेल्या भाज्या, फळे आणि शिजवलेले अन्न लवकर खराब होते, ज्यामुळे अन्न विषबाधा (Food Poisoning) होऊ शकते.

रोगप्रतिकारशक्ती कमी होणे (Weakened Immunity):

पावसाळ्यात वातावरणातील तापमान सतत बदलत असते. कधी उष्णता तर कधी अचानक गारवा, यामुळे शरीराच्या तापमानावर परिणाम होतो आणि आपली रोगप्रतिकारशक्ती काही प्रमाणात कमकुवत होते. या काळात पचनक्रिया देखील मंदावते. कमकुवत रोगप्रतिकारशक्तीमुळे शरीर विषाणू आणि जिवाणूंच्या संक्रमणाला सहज बळी पडते. सर्दी, खोकला, ताप आणि इतर व्हायरल इन्फेक्शन्स याच कारणामुळे या ऋतूत सामान्य असतात.

जिवाणू आणि बुरशीची वाढ (Bacterial and Fungal Growth):

दमट आणि ओलसर वातावरण हे जिवाणू (Bacteria) आणि बुरशी (Fungus) यांच्या वाढीसाठी अत्यंत पोषक असते. यामुळे त्वचेचे आजार, जसे की गजकर्ण, नायटा आणि पायांच्या बोटांमध्ये होणारे इन्फेक्शन (Athlete's foot) वाढतात. तसेच, घरातही भिंतींवर ओलसरपणामुळे बुरशी वाढते, ज्यामुळे श्वसनाचे आजार किंवा ऍलर्जी होऊ शकते.

या कारणांमुळे पावसाळा हा आरोग्याच्या दृष्टीने एक संवेदनशील काळ मानला जातो. मात्र, योग्य माहिती आणि सावधगिरी बाळगल्यास आपण या सर्व समस्यांवर मात करू शकतो.

डेंग्यू - एक गंभीर धोका

डेंग्यू म्हणजे काय?

डेंग्यू हा डेंग्यू व्हायरसमुळे होणारा आजार आहे.

हा प्रामुख्याने एडीज एजिप्टी (Aedes aegypti) या डासांच्या चाव्यामुळे पसरतो.

हा डास बहुतेक दिवसा चावतो आणि स्वच्छ, साचलेल्या पाण्यात वाढतो.

डेंग्यूच्या डासाची ओळख:

रंग: हा डास गडद काळ्या रंगाचा असतो आणि त्याच्या शरीरावर व पायांवर पांढरे पट्टे असतात, ज्यामुळे त्याला 'टायगर मॉस्किटो' असेही म्हणतात.

चावण्याची वेळ: हा डास विशेषतः सकाळी आणि संध्याकाळी (सूर्योदयाच्या आणि सूर्यास्ताच्या वेळी) जास्त सक्रिय असतो.

प्रजननाचे ठिकाण: घरातील आणि घराच्या आजूबाजूला साचलेल्या स्वच्छ पाण्यात, जसे की कूलर, पाण्याच्या टाक्या, फुलदाण्या, पक्ष्यांसाठी ठेवलेले पाण्याचे भांडे, टायर, आणि भंगार सामानात तो अंडी घालतो.

रोगांचा फैलाव वाढवणारी कारणे

साचलेले पाणी – टाक्या, टायर, जुनी भांडी, छपरावरील गटार, फुलदाणी इत्यादींमध्ये पाणी साचल्यास डासांची पैदास वेगाने होते.

ओलसर वातावरण – सततच्या पावसामुळे भिंती, गटार, नाले ओलसर राहतात.

स्वच्छतेचा अभाव – कचरा, सांडपाणी, उघडी नाले ही डासांच्या वाढीसाठी आदर्श ठिकाणे ठरतात.

उन्हाळ्यानंतरचा अचानक बदल – उष्ण हवामानानंतर पावसाचे गार वातावरण रोगकारक जंतूंना वाढण्यास योग्य असते.

लसीकरण व जनजागृतीचा अभाव – वेळेवर उपचार व जनजागृती नसल्याने रोग पसरतो.

डेंग्यूची लक्षणे (Symptoms of Dengue):

डेंग्यूची लक्षणे साधारणतः डास चावल्यानंतर ४ ते १० दिवसांच्या आत दिसू लागतात. याचे तीन प्रकारात वर्गीकरण करता येते.

अ) साधा डेंग्यू ताप (Classic Dengue Fever):

तीव्र ताप: अचानक १०३°F ते १०५°F पर्यंत ताप येतो.

तीव्र डोकेदुखी: विशेषतः डोळ्यांच्या मागील भागात असह्य वेदना होतात.

अंगदुखी आणि सांधेदुखी: स्नायू आणि सांध्यांमध्ये तीव्र वेदना होतात. या वेदना इतक्या तीव्र असतात की याला 'ब्रेकबोन फिवर' (हाडे मोडणारा ताप) असेही म्हणतात.

मळमळ आणि उलट्या: रुग्णाला सतत मळमळल्यासारखे वाटते आणि उलट्या होतात.

त्वचेवर पुरळ: ताप आल्यानंतर २ ते ५ दिवसांनी शरीरावर, विशेषतः छाती, पाठ आणि पोटावर लाल रंगाचे पुरळ येऊ शकतात.

अशक्तपणा: रुग्णाला प्रचंड थकवा आणि अशक्तपणा जाणवतो.

ब) डेंग्यू हेमोरेजिक फिवर (Dengue Hemorrhagic Fever - DHF):

हा डेंग्यूचा एक गंभीर प्रकार आहे. वरील लक्षणांसोबत खालील लक्षणे दिसतात:

रक्तस्त्राव: हिरड्यांमधून किंवा नाकातून रक्त येणे.

उलटी किंवा शौचावाटे रक्त: उलट्यांमध्ये किंवा शौचावाटे रक्त जाणे.

त्वचेखाली रक्तस्त्राव: त्वचेखाली लहान लाल किंवा जांभळे डाग दिसणे.

पोटात तीव्र वेदना: पोटात असह्य वेदना होणे.

रक्तातील प्लेटलेट्सची संख्या झपाट्याने कमी होणे: प्लेटलेट्स (रक्तबिंबिका) या रक्त गोठण्यास मदत करणाऱ्या पेशी आहेत. त्यांची संख्या १ लाखापेक्षा कमी झाल्यास धोका वाढतो.

क) डेंग्यू शॉक सिंड्रोम (Dengue Shock Syndrome - DSS):

हा डेंग्यूचा सर्वात गंभीर आणि जीवघेणा प्रकार आहे. DHF च्या लक्षणांसोबत खालील लक्षणे आढळतात:

रक्तदाब (Blood Pressure) अत्यंत कमी होणे: रक्तदाब धोकादायक पातळीपर्यंत खाली येतो.

त्वचा थंड आणि चिकट होणे: शरीरातील रक्ताभिसरण कमी झाल्यामुळे त्वचा थंड पडते.

अस्वस्थता आणि बेशुद्धी: रुग्ण अत्यंत अस्वस्थ होतो आणि हळूहळू बेशुद्ध पडू शकतो.

अवयव निकामी होणे: जर त्वरित उपचार मिळाले नाहीत, तर शरीरातील महत्त्वाचे अवयव (उदा. किडनी, यकृत) निकामी होऊ शकतात.

डेंग्यूचे निदान आणि उपचार:

निदान (Diagnosis): डेंग्यूचे निदान रक्ताच्या तपासणीद्वारे केले जाते. NS1 अँटीजेन टेस्ट (NS1 Antigen Test) ही तापाच्या सुरुवातीच्या ५ दिवसांत केली जाते. त्यानंतर IgG आणि IgM अँटीबॉडी टेस्ट केल्या जातात. तसेच, रक्तातील प्लेटलेट्सची संख्या मोजण्यासाठी सीबीसी (Complete Blood Count - CBC) टेस्ट नियमितपणे केली जाते.

उपचार (Treatment): डेंग्यूवर कोणताही विशिष्ट अँटीव्हायरल उपचार उपलब्ध नाही. उपचार पूर्णपणे लक्षणांवर आधारित असतात.

भरपूर विश्रांती: शरीराला विषाणूशी लढण्यासाठी पूर्ण विश्रांतीची गरज असते.

द्रव पदार्थांचे सेवन: तापामुळे आणि उलट्यांमुळे शरीरात पाण्याची कमतरता (Dehydration) होते. त्यामुळे भरपूर पाणी, नारळ पाणी, फळांचे रस, सूप आणि ओआरएस (ORS) घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

ताप कमी करण्यासाठी औषधे: ताप कमी करण्यासाठी केवळ पॅरासिटामॉल (Paracetamol) या गोळीचा वापर करावा.

महत्त्वाची सूचना: डेंग्यूच्या रुग्णाने ऍस्पिरिन (Aspirin), आयबुप्रोफेन (Ibuprofen) किंवा डायक्लोफेनाक (Diclofenac) यांसारखी वेदनाशामक औषधे (Painkillers) घेणे टाळावे. या औषधांमुळे रक्तस्त्रावाचा धोका वाढू शकतो.

रुग्णालयात दाखल करणे: जर प्लेटलेट्सची संख्या खूप कमी झाली असेल, रक्तस्त्राव होत असेल किंवा रुग्ण द्रव पदार्थ घेऊ शकत नसेल, तर त्याला त्वरित रुग्णालयात दाखल करण्याची गरज असते.

मलेरिया - पावसाळ्यातील जुना शत्रू

मलेरिया म्हणजे काय?

मलेरिया हा 'प्लाझमोडियम' (Plasmodium) नावाच्या परजीवीमुळे होणारा आजार आहे. याचा प्रसार 'ॲनोफिलिस' (Anopheles) डासाची मादी चावल्यामुळे होतो. हा डास सामान्यतः सूर्यास्तानंतर आणि रात्रीच्या वेळी चावतो. तो घाण किंवा साचलेल्या पाण्यात अंडी घालतो.

 

मलेरिया हा पावसाळ्यात सर्वाधिक प्रमाणात आढळणारा आजार आहे कारण ओलसर वातावरण डासांना पोषक असते.

मलेरियाची लक्षणे (Symptoms of Malaria):

मलेरियाची लक्षणे डास चावल्यानंतर साधारणतः १० ते १५ दिवसांनी दिसू लागतात. मलेरियाचे सर्वात प्रमुख लक्षण म्हणजे थंडी वाजून ताप येणे. या तापाचे तीन टप्पे असतात:

थंडीची अवस्था (Cold Stage):

रुग्णाला अचानक खूप थंडी वाजायला लागते.

अंगावर काटा येतो आणि दातखिळी बसते.

रुग्णाला अंगावर पांघरूण घेण्याची इच्छा होते. हा टप्पा साधारणतः १५ मिनिटे ते १ तास टिकतो.

तापाची अवस्था (Hot Stage):

थंडी वाजणे थांबते आणि शरीराचे तापमान झपाट्याने वाढते (१०४°F ते १०६°F).

त्वचा लाल आणि गरम होते.

तीव्र डोकेदुखी, अंगदुखी, मळमळ आणि उलट्या होतात. हा टप्पा २ ते ६ तास टिकतो.

घामाची अवस्था (Sweating Stage):

ताप हळूहळू कमी होऊ लागतो आणि रुग्णाला भरपूर घाम येतो.

घाम आल्यानंतर रुग्णाला थकवा जाणवतो पण आराम वाटतो.

ताप उतरल्यानंतर काही काळासाठी रुग्ण सामान्य होतो.

हा तापाचा आणि थंडीचा क्रम मलेरियाच्या प्रकारानुसार दर ४८ तासांनी (Tertian fever) किंवा ७२ तासांनी (Quartan fever) पुन्हा येतो. यासोबतच अशक्तपणा, प्लीहा (Spleen) वाढणे आणि ॲनिमिया (रक्ताची कमतरता) ही लक्षणेही दिसतात.

मलेरियाचे निदान आणि उपचार:

निदान (Diagnosis):

मलेरियाचे निदान रक्ताच्या नमुन्याची सूक्ष्मदर्शकाखाली तपासणी करून (Blood Smear Test) किंवा रॅपिड डायग्नोस्टिक टेस्ट (Rapid Diagnostic Test - RDT) किटद्वारे केले जाते.

उपचार (Treatment):

मलेरियावर प्रभावी अँटीमलेरियल औषधे उपलब्ध आहेत. प्लाझमोडियमच्या प्रकारानुसार आणि आजाराच्या तीव्रतेनुसार डॉक्टर योग्य औषधे देतात. क्लोरोक्विन (Chloroquine), आर्टिसुनेट (Artesunate) आणि प्रायमाक्विन (Primaquine) यांसारखी औषधे वापरली जातात. डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार औषधांचा पूर्ण कोर्स घेणे अत्यंत आवश्यक आहे, अन्यथा आजार पुन्हा उद्भवू शकतो.

डेंग्यू-मलेरियापासून बचावाचे सर्वंकष उपाय

"प्रतिबंध हा उपचारापेक्षा श्रेष्ठ आहे" (Prevention is better than cure)

ही म्हण या आजारांसाठी तंतोतंत लागू होते. आपण काही सोप्या पण महत्त्वाच्या गोष्टींची काळजी घेतल्यास या गंभीर आजारांपासून स्वतःचे आणि आपल्या कुटुंबाचे संरक्षण करू शकतो. बचावाच्या उपायांना आपण चार स्तरांवर विभागू शकतो:

वैयक्तिक संरक्षण (Personal Protection)

पूर्ण कपड्यांचा वापर:

पावसाळ्यात बाहेर जाताना किंवा घरातही, विशेषतः संध्याकाळच्या वेळी, लांब बाह्यांचे कपडे आणि फुल पँट घाला. यामुळे डास चावण्यापासून संरक्षण मिळते. हलक्या रंगाचे कपडे घाला, कारण डास गडद रंगांकडे जास्त आकर्षित होतात.

मच्छर प्रतिबंधक क्रीम/स्प्रे (Mosquito Repellents):

त्वचेवर लावण्याचे मच्छर प्रतिबंधक क्रीम, लोशन किंवा स्प्रे यांचा वापर करा. ज्यामध्ये DEET, पिकारिडिन (Picaridin) किंवा ऑइल ऑफ लेमन युकॅलिप्टस (Oil of Lemon Eucalyptus) यांसारखे घटक असतील, ते जास्त प्रभावी ठरतात. लहान मुलांसाठी डॉक्टरांच्या सल्ल्याने योग्य रिपेलेंट निवडा.

मच्छरदाणीचा वापर (Use of Mosquito Nets): रात्री झोपताना मच्छरदाणीचा वापर करणे हा मलेरियापासून बचावाचा सर्वात प्रभावी आणि सुरक्षित उपाय आहे. विशेषतः लहान मुले आणि गर्भवती महिलांनी मच्छरदाणीचा वापर आवर्जून करावा. कीटकनाशक लावलेल्या मच्छरदाण्या (Insecticide-treated nets) अधिक प्रभावी असतात.

घरात नैसर्गिक उपायांचा वापर:

घरात कापूर जाळल्याने किंवा कडुलिंबाच्या पानांचा धूर केल्याने डास दूर राहतात. तसेच, सायट्रोनेला (Citronella), लेमनग्रास (Lemongrass) किंवा लॅव्हेंडर (Lavender) ऑइलचे काही थेंब डिफ्यूझरमध्ये टाकून घरात सुगंध पसरवल्यास डास कमी येतात.

घरातील आणि परिसरातील स्वच्छता (Home and Surroundings Sanitation)

डासांची पैदास रोखणे हा डेंग्यू आणि मलेरिया नियंत्रणाचा पाया आहे.यासाठी खालील गोष्टी कटाक्षाने पाळा:

'साचलेले पाणी' हेच शत्रू:

घराच्या आत किंवा बाहेर कुठेही पाणी साचू देऊ नका.

कूलर:

एअर कूलरमधील पाणी दर दोन-तीन दिवसांनी पूर्णपणे रिकामे करा, ते कोरडे करा आणि मगच पुन्हा भरा.

पाण्याच्या टाक्या आणि भांडी:

घरातील पाण्याच्या टाक्यांना घट्ट झाकण लावा. पाणी साठवण्याची भांडी नियमितपणे रिकामी करून घासून स्वच्छ करा.

फुलदाण्या आणि कुंड्या:

घरातील फुलदाण्यांमधील पाणी दररोज बदला. झाडांच्या कुंड्यांखाली ठेवलेल्या प्लेट्समध्ये पाणी साचू देऊ नका.

फ्रिज आणि एसी ट्रे:

फ्रिजच्या मागील डीफ्रॉस्ट ट्रे आणि एसीच्या आउटलेटमधून निघणारे पाणी नियमितपणे स्वच्छ करा.

परिसरातील भंगार:

घराच्या छतावर, बाल्कनीत किंवा आसपासच्या परिसरात पडलेले जुने टायर, फुटलेल्या बाटल्या, नारळाच्या करवंट्या, डबे यांसारख्या वस्तूंची विल्हेवाट लावा, कारण त्यात पावसाचे पाणी साचते.

पाण्याचे खड्डे:

घराच्या आसपास खड्डे असतील तर ते मातीने बुजवून घ्या. शक्य नसल्यास त्यात रॉकेल किंवा जळालेले ऑइल टाका, जेणेकरून डासांच्या अळ्या वाढणार नाहीत.

साप्ताहिक 'कोरडा दिवस' (Weekly Dry Day):

आठवड्यातून एक दिवस 'कोरडा दिवस' म्हणून पाळा. या दिवशी घरातील सर्व पाणी साठवण्याची ठिकाणे (कूलर, टाक्या, भांडी) रिकामी करून ती पूर्णपणे कोरडी करा. यामुळे डासांच्या अळ्यांची वाढ होण्यापूर्वीच त्या नष्ट होतात.

खिडक्या आणि दारांवर जाळी:

डासांना घरात येण्यापासून रोखण्यासाठी दारे आणि खिडक्यांवर बारीक जाळ्या बसवून घ्या.

कचऱ्याची योग्य विल्हेवाट:

घरातील कचरा रोजच्या रोज झाकण असलेल्या कचरापेटीत जमा करा आणि त्याची योग्य विल्हेवाट लावा. कचरा उघड्यावर टाकल्यास त्यात पाणी साचून डासांची पैदास होते.

आहार आणि रोगप्रतिकारशक्ती (Diet and Immunity)

सशक्त रोगप्रतिकारशक्ती आपल्याला कोणत्याही संक्रमणाशी लढण्यास मदत करते.

पौष्टिक आहार:

आहारात व्हिटॅमिन 'सी' युक्त फळांचा (संत्री, मोसंबी, आवळा, लिंबू) समावेश करा. तसेच, आहारात आले, लसूण, हळद आणि तुळस यांसारख्या नैसर्गिक अँटी-बॅक्टेरियल आणि अँटी-व्हायरल गुणधर्म असलेल्या पदार्थांचा वापर करा.

भरपूर पाणी प्या:

दिवसभरात उकळून थंड केलेले किंवा फिल्टर केलेले शुद्ध पाणी भरपूर प्या. यामुळे शरीरातील विषारी घटक बाहेर टाकण्यास मदत होते.

बाहेरील पदार्थ टाळा:

पावसाळ्यात रस्त्यावरील उघड्यावरचे पदार्थ, कापलेली फळे आणि ज्यूस पिणे टाळा, कारण ते दूषित असण्याची शक्यता जास्त असते.

हलका आणि ताजा आहार: पचायला हलके आणि ताजे शिजवलेले अन्न खा. शिळे अन्न खाणे टाळा.

पावसाळ्यातील इतर आजार आणि त्यांचे प्रतिबंधात्मक उपाय

डेंग्यू आणि मलेरिया व्यतिरिक्त इतरही अनेक आजार पावसाळ्यात डोके वर काढतात.

चिकनगुनिया (Chikungunya):

हा आजारही 'एडीस' डासांमुळेच पसरतो. याची लक्षणे डेंग्यूसारखीच असतात, पण यात सांधेदुखी अत्यंत तीव्र आणि दीर्घकाळ टिकणारी असते. यापासून बचावाचे उपाय डेंग्यूसारखेच आहेत.

लेप्टोस्पायरोसिस (Leptospirosis):

हा जिवाणूजन्य आजार आहे. प्राण्यांच्या (विशेषतः उंदीर) मूत्राने दूषित झालेल्या पाण्यात किंवा चिखलात अनवाणी चालल्यास हा आजार होतो. तीव्र ताप, डोकेदुखी, स्नायूदुखी आणि डोळे लाल होणे ही याची लक्षणे आहेत.

उपाय:

साचलेल्या पाण्यात किंवा चिखलात जाणे टाळा. बाहेर जाताना गमबूट किंवा पूर्ण पाय झाकणाऱ्या चपलांचा वापर करा. शरीरावर जखम असल्यास ती पाण्यापासून वाचवा.

टायफॉइड (Typhoid):

'साल्मोनेला टायफी' या जिवाणूमुळे होणारा हा आजार दूषित पाणी किंवा अन्नामुळे होतो. यात ताप हळूहळू वाढतो आणि तो बराच काळ टिकतो. पोटदुखी, बद्धकोष्ठता किंवा अतिसार ही लक्षणे दिसतात.

उपाय:

नेहमी उकळलेले किंवा शुद्ध पाणी प्या. बाहेरील अन्नपदार्थ खाणे टाळा. जेवणापूर्वी आणि शौचानंतर हात स्वच्छ धुवा.

कावीळ आणि गॅस्ट्रो (Jaundice and Gastroenteritis):

हे आजारही दूषित पाण्यामुळे आणि अन्नामुळे होतात. उलट्या, जुलाब, पोटदुखी आणि काविळीमध्ये डोळे व त्वचा पिवळी पडणे ही लक्षणे दिसतात.

उपाय:

पाणी उकळून प्या, बाहेरील अन्न टाळा आणि वैयक्तिक स्वच्छतेची काळजी घ्या.

पावसाळा टाळता येत नाही, पण रोगराई टाळता येते.

पावसाळा हा निसर्गाचा उत्सव साजरा करण्याचा ऋतू आहे, त्याला घाबरण्याचे कारण नाही. डेंग्यू, मलेरिया आणि इतर पावसाळी आजार नक्कीच गंभीर आहेत, परंतु ते पूर्णपणे टाळता येण्यासारखे आहेत. गरज आहे ती फक्त थोड्याशा जागरूकतेची आणि काळजीची. 'स्वच्छता तिथे आरोग्य' हा साधा मंत्र आपण लक्षात ठेवला पाहिजे.

आपल्या घरात आणि परिसरात पाणी साचू न देणे, डासांपासून वैयक्तिक संरक्षण करणे, शुद्ध पाणी आणि पौष्टिक आहाराचे सेवन करणे आणि आजाराची लक्षणे दिसल्यास त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घेणे, या चतुःसूत्रीचा अवलंब केल्यास आपण या रोगराईवर सहज मात करू शकतो. वैयक्तिक, कौटुंबिक आणि सामाजिक स्तरावर एकत्रित प्रयत्न केल्यास आपण सर्वांसाठी हा पावसाळा केवळ आनंदाचा, उत्साहाचा आणि आरोग्याचा ऋतू बनवू शकतो. चला, या पावसाळ्याचे स्वागत करूया, पण पूर्ण तयारीनिशी आणि सावधगिरीने!